Denizli Kahvaltı Kültürü
Denizli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Kahvaltı saati, iş ve okul saatine göre değişmektedir. Şehir merkezinde, evlerde kahvaltı;genelde hafta içi saat 07.00- 08.00 arasında yapılmaktadır. Esnaflar ise iş yerinde saat 08.00 den sonra kahvaltı etmektedir. Köylerde ise kahvaltı tarlaya gitmeden önce sabah 07.00 de, veya tarlada kuşluk vakti saat 10.00 - 10.30 da yapılmaktadır.
Kahvaltıyı, memurlar, emekliler, ev hanımları ve öğrenciler evlerde, tarlada çalışan işçiler ve köylülerde tarlada yapmaktadır.
Kahvaltı hazırlarken önce; Çay demlenir,
yumurta haşlanır,
soğanlı,
sarımsaklı ve
zeytinyağlı
domates kavurması hazırlanır,
patates kızartılır üzerine
sarımsaklı,
zeytinyağlı
domates sosu dökülür. Tavada
patates buğulama yapılır. Yağda; küçük taze
patateslerden, kabuklu yıkanmış halde
patates hoplatılır.Yanında közde ütülmüş kuru
biberle yenir. Ateşte yaş
biber ütülür.
Haşlanmış
yumurtalar doğranır, üzerine kuru
soğan ve sıvı yağ, toz
biber ekilerek
yumurta salatası hazırlanır. Bunun dışımda
cevizli bal hazırlanır.Taze
kaymak konur. Kahvaltı hafta içi kısa tutulur.
Hafta sonlan ise uzun zamana yayılır. Çalışanlardan evde kahvaltı yapamayanlar simit vb. gıdalarla kahvaltıyı iş yerinde geçiştirmektedir.
Kahvaltı genellikle her sabah yapılır.
a) Kahvaltıda içecek olarak çay, ıhlamur bulunur.
b) Fırın ekmeği, bunun yanında yufka da bulunduğu olur.
c) Beyaz
peynir, tulum
peyniri, çakmaklı
peynir.
d) Salamura
zeytin, sofralık siyah
zeytin.
e) Süzme çam balı, petek bal;
vişne,
ayva ve
çilek reçel
f) Kaymak, tuzsuz tereyağı,
peynir,
sucuk,
yumurta.
g) Tarhana çorbası, şekerle tatlandırılmış sıcak taze
süt içine doğranmış yufka,
domates soslu
patates kızartması,
patates buğulama,
yumurta salatası,
patates hoplatması,
domates kavurması,
sucuklu
yumurta,
salçalı, tereyağlı
yumurta kavurması, saç böreği, tereyağla yağlanmış sıcak yufka üzerine
biber tuzu ve çökelek ekilmiş dürüm,
yumurtaya bulanmış fırın ekmeği kızartması, sigara böreği,
patates salatası, tereyağı ile kızartılmış
tavuk filetosu,
domatesli, acılı,
sosis kavurması, vb.
Acıpayam çevresinde, sıcak yufka üzerine taze tereyağı sürülür, üzerine
biber tuzu ve
peynir ekilerek dürüm yapılır.
Acıpayam yöresinde:
soğanlı, acı
biberli
yumurta salatası; haşlanmış
yumurta yufka üzerine doğranır, üzerine kuru
soğan ve kuru acı
biber doğranır ve istenirse üzerine
zeytinyağı dökülür.
Acıpayam çevresinde;
patates buğulama,
patates ve
soğanlar sobanın fırınına yoksa soba üzerine nemlendirilerek bakir kapakla kapanır. Piştikten sonra ütülmüş kuru acı
biberle birlikte yufkayla dürüm yapılır. Domates kavurması; kabuğu soyulmuş
domates,
soğan,
biber doğranır, içine
zeytin yağı dökülerek kavrulur.
Fırından alınan sıcak ekmeğin içine tereyağı sürülerek kahvaltıda sunum yapılır. Bunun yanında tahinli pide yaptıranlarda vardır.
Çalışanlar, hafta sonlarında daha teferruatlı kahvaltı hazırlayarak sunum yapmaktadırlar.
Yaz sezonunda, kahvaltıda
domates- salatalık,
biber söğüşü daha yaygındır.
Günümüzde kahvaltılar evin mutfağında, yaz aylarında balkonlarda yapılmaktadır. Eski yıllarda oturma odasında kahvaltı yapılırdı. Daha önceleri sacda her sabah (lavaşa benzeyen) kalın yufka yapılırdı. Tarhana çorbası ve sıcak şekerli
süt içine doğranmış yufka, (
sütlü ekmek doğraması), sahanda tereyağlı
yumurta, dığanda
soğanlı, tereyağlı
yumurta kavurması, önceden kavrulmuş
ciğer kıymalı
soğanlı
yumurta kavurması, haşlanmış
patates,
soğan,
salça,
biber ve yağla yapılan
patates kavurması.
Kahvaltıyı aile bireyleri günümüzde de topluca yapmaktadır. Bunun yanında kahvaltı yapamayan öğrenciler ve çalışanlar okulda ve işyerlerinde kuru gıdalarla (simit, pasta vb.) kahvaltıyı geçiştirmektedirler.
- Ailelerin bütçesine göre kahvaltı menüsündeki çeşitlilik değişmektedir.
- Kahvaltı sunumları, tek tek servis ta
baklarına alınarak kahvaltı yapılmaktadır. Yörede kahvaltıların masada ve yer sofrasında yapılması ailelere göre değişiklik göstermektedir.
Acıpayam yöresinde, yat - geber ekmeği olarak tanınan gece kahvaltısı vardır. Yatmadan önce,
zeytin,
peynir,
biber tuzu,
patates buğulaması, tereyağlı yufka, sobada pişirilmiş deri
peyniri vb. çayla birlikte yapılır.
Beş çayı, emekli kişilerin ve ev hanımlarının kendi aralarında yaptıkları çay-pasta ikramlarıdır.
İftar sofrasında,
zeytin bulunur, bunun dışında yöresel çorbalar yer alır.
Kurban Bayramında, kurban kesen kişiler kahvaltıyı; kesilen h
ayvanın böbreği ile yapar. Bunun dışımdaki aile bireyleri kahvaltıyı evin erkekleri camiden geldikten sonra yaparlar. Ramazan Bayramında; Kahvaltı sofrasına lokma, bişi ve susamlı, haşhaşlı çöreklerde sunulur.
Kahvaltıda ana
yemekler bulunmaz.
Akrabalar ve arkadaşlar arasında tatil günlerinde kahvaltı daveti yapılır.
Kahvaltı kültürü
yemek kültürünün bir bölümünü oluşturmaktadır. Bu nedenle Acıpayam yöresindeki
yemekle ilgili şu sözler söylenmektedir.
Karnım aç olsa da, gözün tok olsun.
Aç ayı oynamaz.
Ekmeği yanında
zeytin silkti.
Gönülsüz yenen aş, ne karın ağrıtır ne de baş.
Aç köpek fırın deler.
Yengem beni yarım ekmek yoluna oynattı.
Çingene kızına bılla etmişler, billa iki ekmek versene diye istenmiş.
Her şey yakışığı ile tarhana aşı kaşığı ile yenilir.
Kadın vardır
baklava ununu taş eder; kadın vardır çerden çöpten aş eder.
Ditdiri yavrum dittiri Arpa unundan katmeri olur dipdiri.
Her öğün geçer, akşam öğünü geçmez.
Bir yoğurum hamurun varsa ustasına
yoğurt.
Küçük Haranımın aşı ye kocabaşı ye (Fıkra).
Ağrısız başım, gaygısız aşım.
Acı acıyı, su sancıyı keser.
Buğday olan yerde un olmaz, un olan yerde ekmek alınmaz.
Arı bal alacağı çiçeği bilir.
Elin ekmeği kanlıdır-kanlı.
Silen yer, silemeyen yiyemez.
Et ye su iç donsun, Yangın (tatlı) ye, su içme sinsin.
Not: Kahvaltı konusunda bilimsel bir çalışma yapılmamıştır.